Fobiya, bir şeyə qarşı duyulan qorxunun, fərdin gündəlik həyatını mənfi istiqamətdə təsir etməsi halıdır. Fobiya sözü, Yunanca Phobos sözündən gəlir. Phobos, Yunan mifologiyasında dəhşət tanrısıdır.
Qorxudan - fobiyaya
Hər canlı, fərd olaraq varlığını təhdid edən ya da təhdid riski daşıyan vəziyyətlərdən daxildən olaraq çekinər. İnsan şüurunda bu qaçınma, qorxu hesab edilməkdədir. Qorxu bu halıyla, adamın varlığını, həyatını davam etdirməsinə xidmət edən özünü müdafiə etmə sistemlərinin bir ön-xəbərdarlıq mexanizmidir və yaşaya bilməsi üçün lazımlıdır.
Məsələn, hər insan çox ya da az ölçüdə itdən qorxar. Hətta ölümə səbəb ola biləcək bir təhlükə qaynağı ola biləcək itdən qorxmaq, normaldır və lazımlıdır. Bir itdən gələ biləcək təhlükə üçün lazım olan tədbirləri almaq bu qorxunun öhdəsindən gələ bilmək, beləcə bir itlə fiziki ya da romantik təmas qura bilmək səviyyəsində tutula bilən it qorxusu, xəstəlikli bir vəziyyət olaraq qəbul edilə bilməz. Çünki bu halıyla, adamın idarəsindən çıxmış, onun hislərinə hökm edən, nəticədə gündəlik həyatına mənfi istiqamətdə təsir edən bir duyğu durumu deyil.
Qorxunun, "kontroldan çıxması", həyatın davam etdirilməsi üçün lazımlı olan bir ön-xəbərdarlıq sistemiylə uyğunlaşma təmin edilə bilməməsi mənasındadır. İnsan, o qorxunun, onu qaçınmağa məcbur etdiyi vəziyyətlərdən qaçınmağı təmin edə bilməz ya da bu qaçınma, onu duyqusal olaraq rahatlaşdırmaz. Yenə narahatlıq və qorxu içindədir və bu təlaş onun gündəlik həyatını istədiyi tərzdə davam etdirməsinə imkan verməz. Onun, sanki öz xaricində işləyən bir mexanizm kimi, öz hislərinə hökm edən bir xarici təsir kimi funksiya göstərər. Bu halıyla, həyata xidmət edən qorxu, həyata qarşı olan fobiyaya çevrilər.
Fobiyaların ümumi özəllikləri
Müəyyən bir varlığa və vəziyyətə bağlana bilməyən fobiyalar da vardır. Hər şeydən əvvəl, fərdin varlığını təhdid edən bir çox xarici ünsür olduğuna görə, bir çox qorxu və fobiya da vardır. Ancaq adamın varlığını təhdid edən xarici ünsürlər bəzən, müəyyən bir varlıq ya da vəziyyətə bağlı olmazlar. Adamın, ümumi mənada öz varlığını təhdid altında qəbul etməsi vəziyyətində, onun şüur altına əks olunan, bu təyin olunmamış, bir obyekt ya da vəziyyətlə əlaqələndirilməmiş, naməlum təlaş, adamın şüur altında işləyən bir mexanizmlə təyin oluna bilər bir qorxu halına çevrilər. Qorxu halına çevrildiyi anda da, ümumi bir təlaş olması nəticəsi, fobiyaya çevrilər.
Fobilerin ümumi xüsusiyyətləri
Fobiya cəmiyyətdə sıx görülən bir təlaş pozuqluğudur. Fobiyası olan insanlar "fobik" deyə adlandırılarlar. Aparılan araşdırmalar cəmiyyətdə %10 nisbətində fobiya təsbit etsə də təxminən bu dəyər %25 civarındadır. Fobiyalar xalq arasında xəstəlikdən çox xasiyyət ya da şəxsiyyət xüsusiyyəti olaraq düşünüldüyündən müalicəyə müraciət edənlərin sayı azdır. Araşdırmalarda fobiya sıxlığının gözləniləndən aşağı çıxmasının ən başlıca səbəbi budur. Qadınlarda kişilərə nisbətən 2.5 qat daha çox görüldüyü müəyyən olunmuşdur.
Fobiyanin səbəbləri mövzusunda fərqli yanaşmaların fərqli şərhləri vardır. Freud, fobiyanı şüuraltı çəkişmələr olaraq tərif edir. Watsona görə isə fobiya, şərtli refleksə söykənir.
Fobiyanın əlamətləri
Qorxu yaradan objyekt, vəziyyət ya da fəaliyyət ilə qarşılaşıldığında anksiyete əlamətləri ortaya çıxar. Panika hücumda görülən ifadələrin dərhal hamısı fobik vəziyyətlə qarşılaşıldığında ortaya çıxa bilər. Bu əlamətlərdən bəziləri bunlardır:
Döyüntü
Üz qızarması
Üzdə qaşınma və qıcıqlanma hissi
Titrəmə
Tərləmə
Bulanıq görmə
Nəfəs darlığı
Ağız quruluğu
Udqunma çətinliyi
Ürək bulanması
Şüur itkisi
Ani təzyiq enişi
Huşunu itirmə vs.
Müalicə
Fobiyaların müalicəsində dərman və psisoterapiya birlikdə tətbiq olunur. Dərman müalicəsi çoxda kafi deyil və antidepressia dərmanlayar istifadə edilir.
Fobiyaların müalicəsində ən sıx müraciət edilən üsul, şəxsin qorxusuyla üzləşdirilməsidir. İnsanda, təlaş yaradan varlıq ya da vəziyyətin üstünə gedərək təlaşını necə yaşadığını və onunla necə başa çıxa biləcəyini öyrənməsi lazımdır.
mənbə: Vikipediya
|
