Samani Dövlətinin əhəmiyyətli şəxsiyyətlərindən Xorasan komandiri Alp Tigin (Alptegin), 961də Vəzir Əli Məhəmməd Bəlamı ilə birləşərək öz namizədini zorla Samani taxtına oturtmaq istədiyində müvəffəqiyyətsizliyə uğrayar. Beləliklə Qəznə Dövlətinin təməli atılmış olar.

Qəznəlilər Dövləti yalnız Alpteginin özü ilə gətirdiyi Türk əsgərlərinə söykənirdi.
xanədanlıq, Qəznəli Mahmud zamanında qızıl çağını yaşar (997-1027). Müvəffəqiyyətli bir komandir olaraq bilinən Qəznəli Mahmud yalnız ölkənin torpaqlarını genişlətməklə qalmaz eyni zamanda Gaznelilerinin çoxunu Müsəlman edər.

Qəznəli Mahmudun oğulu olan 1. Məsudun taxta gəlməsiylə xanədanlıq geriləyər. Dandanakan Döyüşüylə də Səlcuqlular ölkənin böyük bir hissəsini ələ keçərərlər. Gaznelilər dövləti tarixi qaynaqlarda Andılar və Sebüktiginlər olaraq keçər
QƏZNƏLİ MAHMUD DÖVRÜ
997 ilində hökmdar olan Gəznəli Mahmud, 999da Qaraxanlılardan da kömək alaraq Xorasanı fəth etmiş və Samanoğulları Dövlətinə son vermişdir. Qəznəli Mahmud 1001-1027 illəri arasında Hindistan üzərinə 17 səfər təşkil edilmişdir. Bu səfərlər;

> Hindistanın yeraltı və yerüstü zənginliklərini ələ keçərmək,
> Hindistanda İslamiyyəti yaymaq,
> İslam dünyasının lideri olmaq məqsədiylə edilmişdir.
Bu dövrdə ölkə sərhədləri Ganj çayına qədər genişləmiş, Hindistan içlərindən qaynaqlar təmin edilmişdir, dövlətin iqtisadiyyatı güclənmişdir. 1017-ci ildə Harezm bölgəsi də dövlət sərhədləri içinə qatılmışdır.

Qəznəli Mahmud Abbasi xəlifəsini Şiə Büveyhoğullarına qarşı qorumuş; xəlifə, Qəznəli Mahmuda Sultan ünvanını vermişdir. Bu tarixdən sonra Türklər, Sünni İslamiyyətin müdafiəçisi mövqesinə gəlmişlər. Sultan ünvanını istifadə edən ilk Türk hökmdarıdır.

Səlcuqluların böyük güc olacağını əvvəldən sezmiş, Aslan Yabguyu əsir götürərək bunu maneə törətməyə çalışmışdır.

Qəznəlilər Mahmud dövründə əsgəri sahədə əhəmiyyətli bir yenilik olaraq fillər orduda istifadə edilməyə başlanmışdır.

SƏLCUQLULAR İLƏ MÜBARİZƏ VƏ YIXILIŞ

1040 Dandanakan döyüşü sonunda ağır məğlubiyyət alan Qəznəlilər Dövləti 1187-ci ildə əfqanlar(Gurlulardan olan sultan Giyasuddini guri) tərəfindən yıxılmışdır. Tarixçilərə görə Qəznəlilər Türklərin qurduğu çox millətli dövlətlərin ilkidir. Dövlətin çökməsində bu çox millətli quruluş da əhəmiyyətli rol oynamışdır.
SUVERENLİK SAHƏSİ
Mavera-ün çayından Ganj boylarına, Hindistan içlərinə; Xəzər sahillərindən Pamir yaylalarına qədər uzanan bölgələr. (4.700.000 km2)

QƏZNƏLİ MƏDƏNİYYƏTİ
Qəznəlilərdə rəsmi dil Farsca olmasına baxmayaraq orduda və küçədə Türkcə istifadə edilməkdə idi.Qəznəlilər Samanoğullari kimi farscaya və iran mədəniyyətinə adaptasiya olmuşlar və farsca ədəbiyyatı dəstəkləmişlər. Qəznəlilərin sarayında məşhur farsı yazıçıları böyük ədəbiyyat əsərləri yazmışlar. Bunların arasında Şahnamənin yazıçısı Firdovsi və al-Biruni vardır.
İran tarixçiləri Qəznəliləri öz mədəniyyətlərinə mal etməyə çalışmaqdadırlar. Bu gün Gəznə şəhərində Qəznə sultanlarından qalan "Zəfər qüllələri" vardır.
QƏZNƏLİLƏRİN TÜRK VƏ DÜNYA TARİXİNƏ QATQILARI
Bu günki Pakistan, Bangladeş yəni Hindistan müsəlmanlarının islamlaşmasını təmin edən ölkədir.
Hindistan içlərinə qədər müsəlmanlığı aparmışlar.
Yuxarıdakı iki maddənin reallaşmasında Qəznəli Mahmudun Hindistana etdiyi 17 səfər ən əhəmiyyətli faktorlardandır.

mənbə:Wikipediya