Göktürkleri, əlli illik Çin əsarətindən qurtararaq, ikinci dəfə Göktürk Xaqanlığını quran, İlteriş (Eli, dövləti yığıb tənzimləyən) ünvanı ilə xatırlanan Kutluk Kağanın böyük oğulu. 684 ilində doğuldu. Atası Kutluk Kağan öldüyü zaman qardaşı Kültiginlə birlikdə, kiçik yaşda olmaları səbəbiylə, əmiləri Kapağan Kağanın və millət veteranı, böyük müşavir Vəzir Bilgə Tonyukukun himayəsində böyüdü. O zaman Bilgə Kağan 8, Kültigin Xan 7 yaşında idilər.

Əmisi Kapağan Kağan tərəfindən 14 yaşında "şad" təyin edilərək dövlət xidmətinə girdi. Vəzir Tonyukuk əmrində, Göktürk Xaqanlığının İnal ilə birlikdə sövq etdikləri qərb orduları qrupunda iştirak etdi. İnal Kağanla birlikdə Altayları aşaraq Bolçuda On-ox ordusunu məğlub etdi və Seyhun (Sir dərya= İnci Çayı) sahillərinə çatdı. Tonyukukun başkamandanlığını etdiyi bu ordunun başında Maveraünnehirə qədər söykən Bilgə Kağan, Qırmızı Qum çölünə girərək cənub istiqamətini götürdü. Göktürk Abidələrində tezik şəklində zikr edildiyi kimi, ilk dəfə olaraq qərbdə Müsəlman Ərəblərlə qarşılaşıldı (701). 709 ilində Qırğızların qonşusu olan və Yuxarı Kem-İrtiş arasında olan Çikler ilə Isıg Gölünün qərbində yaşayan Azları, Xaqanlığa bağladı. 710 ilində qardaşı Kültiginle birlikdə zaman zaman baş qaldıran Qırğızları məğlub etdi. 714də Çinin yığnaq mərkəzi olan Beşbalıkın əhatə edilməsinə, İnal Kağan, Tunglu Təkin və qayını ilə birlikdə qatıldı. 22 İyul 716 tarixində Çinlilərlə münasibət quran Bayırkuların əmiləri Kapağan Kağanı pusquya salaraq öldürmələri üzərinə qarışıqlığa süründürülmüş olan dövlətin yükünü, Kapağan Kağanın oğullarını və tərəfdarlarını aradan qaldıraraq, qardaşı Kültiginlə birlikdə yükləndi. Kültiginlə birlikdə səfərlər etdi. Məmləkətdə qarışıqlıqlar çıxaran Doqquz Tatarlar və Oğuzlar üzərinə gedərək təxribata uğratdı. Kültiginin həddindən artıq dərəcə israrı üzərinə 716 ilində hökmdar oldu. Göktürk orduları başkumandanlığını yükləndi. O zamana qədər bu vəzifədə olan ata yadigarı, Bilgə Kağanın qayınatası vəzir Tonyukuk da dövlət müşaviri olaraq qaldı. İçdə və xaricdə etdiyi mübarizələrdə böyük müvəffəqiyyətlər qazandı. Yurdsuz milləti yurdlu, kasıb xalqı zəngin etdiyi kimi, dövləti və milləti üçün canla başla çalışdı. 717 ilində Uyğur İl-teberi Qarğan Döyüşündə məğlub etdi. Bir il sonra da üsyana təşəbbüs göstərən Karluklarla döyüşdü və qalib gəldi.

Bilgə Kağan, Çinlilərlə yaxşı münasibət qurmaq istəyirdi. Bu Tonyukukun da arzu etdiyi bir vəziyyət idi. Lakin Çinlilər, Türk birliyini pozmaq üçün Beşbalıkdakı Basmıllar ilə razılaşmışdılar. Bütün bunlar, Çinliləri çox yaxşı tanıyan və vaxtilə Kutluk (İlteriş) Kağanla birlikdə istiqlal mübarizəsi verən Vəzir Tonyukuk tərəfindən çox yaxşı bilinirdi. Onun planı sayəsində Basmıllar, Beşbalıkda əhatə edilərək məğlub edildi. İntriqalarının boşa çıxdığını görən Çin də təzyiq altına alındı. Çin ordusu, Qanıda təxribata uğradıldı (Sentyabr 720). Daha sonra müxtəlif səfərlər təşkil edildi. Kitanlar və Tatabılar tərəf xarici buraxıldı (722-723).

Bütün bu hadisələrdən sonra Çin, yaxşı dolanma nöqtəsinə gəldi. 725 ilində Çin İmperatoru tərəfindən göndərilən elçini Bilgə Kağan, Kültigin ilə Tonyukukun hazır olduğu bir məclisdə qəbul etdi.

Bilgə Kağan, 725 ilində qayınatası Tonyukuku 731 ilində də 47 yaşında olan qardaşı Kültigini itirdi. Bu iki Türk böyüyünün ölümü, xaqanlıqda böyük boşluqlar meydana gətirdiyi kimi, millət də, başda Bilgə Xan olmaq üzrə böyük kədər içinə düşdü. Orhun Kitabələrində bu xüsus: "Kiçik qardaşım Kültigin öldü, görər gözüm görməz oldu, bilər bilgim bilməz oldu, zamanın təqdiri Tanrınındır. Adam-oğulu ölmək üçün yaradılmışdır, özümü buraxdım, gözdən yaş axıdaraq, könüldən fəryad edərək yanıb yandırıldım" şəklində Bilgə Kağanın ağızından, öz inanclarına görə, bir cür təvəkkül içində izah edilməkdədir.

Bu iki böyük millət və dövlət veteranının xatirəsinə, Bilgə Kağan zamanında bengü daşlar (qalıcı əsərlər) tikilmiş, xidmətləri və düşüncələri öz ağızlarından verilmişdir.

734 ilinin yazında Kİtan və Tatabılara qarşı Töngez Dağında qazanılan döyüş, Bilgə Kağanın ən son zəfəri oldu. Bütün ömürü millətinin birliyi və böyüklüyü üçün keçirmiş olan Bilgə Kağanın, 19u "şad" 19u da "kağan" olmaq üzrə 38 illik bir xidməti vardır. Son zamanlarında, Çinli bir şahzadə ilə evlənmə arzusu, Çin imperatoru tərəfindən qəbul edilmişsə də, Çinlilərcə aldadılan Buyruq-çor tərəfindən zəhərlənmiş və 25 Noyabr 734 tarixində, milləti böyük bir yas içində buraxaraq 50 yaşında vəfat etmişdir. Adına, oğulu tərəfindən Baykal Gölünün cənubunda, Orhun Çayı Vadisində, Koşo Tsaydam Gölü ətrafında Bilgə Kağan Abidəsi tikdirilmişdir. Abidəni, qohumu Yollug Tigin qələmə almış və 34 gündə tamamlatmıştır.