Enver Paşa (22 Noyabr 1881, İstanbul - 4 Avqust 1922, Tacikistan), Osmanlı Dövlətinin son illərində Türk əsgər və siyasət adamı. İttihat və Tərəqqi Cəmiyyətinin qurucu və öndərləri arasında olmuş, 1913də Babıali Basqını adı verilən əsgəri zərbəylə cəmiyyətin iqtidara gəlməsini təmin etmiş, 1914də Almaniya ilə əsgəri ittifaqa təşəbbüskar olaraq Osmanlı Dövlətinin Birinci Dünya Döyüşünə girməsinə liderlik etmiş, döyüş illərində "Hərbiyə Nazırı və Başkumandan Vəkili" kimi əsgəri siyasəti idarə etmişdir.
Həyatı
Soğukçeşme Əsgəri Rüştiyəsində təhsil gördü. Hərb məktəbini 1899da piyada leytenantı olaraq bitirdikdən sonra, 1902də qərargah kapitan olaraq Hərb Akademiyasından birinci olaraq məzun oldu. Selanikdəki üçüncü ordunun əmrinə girdi. 1906da mayor oldu. İttihat və Tərəqqi Cəmiyyəti heyəti içində iştirak etdi.
II. Hökumətin elan edilməsində əhəmiyyətli rol oynadı. Makedoniya Ümumi Müfəttişliyi və Berlin Ateşemiliterliği kimi vəzifələrdə oldu. 31 Mart hadisəsində Hərəkət Ordusuna qatıldı. İşkodra mutasarrıfı və cəbhə komandiri olaraq İtalyan hücumuna müvəffəqiyyətlə etiraz edən Enver Paşa, 1912də podpolkovnik oldu.
23 Yanvar/ocaq 1913də İttihat və Tərəqqi tərəfindən təşkil edilən Babıali Basqınına qatıldı. Yaqub Cəmil ilə birlikdə Sədrəzəm Kamil Paşanın istefasını təmin etdi. Beləcə İttihat və Tərəqqi Cəmiyyətinin əsgəri zərbə ilə iqtidarı ələ keçərməsindən sonra, İkinci Balkan Döyüşü əsnasında Edirnenin və Kırklarelinin qurtarılmasında əhəmiyyətli rol oynadı. Bu müvəffəqiyyətindən sonra polkovnikliyə ardından da tuğgenerallığa yüksələn Enver Paşa, Padşahın nəvəsi Naciyə Sultan ilə evləndikdən sonra 1914də 33 yaşında Sait Halım Paşa hökumətində Hərbiyə Nazırı oldu. Orduda bəzi tənzimləmələr edən Enver Paşa, Fransız modeli yerinə Alman stilini tətbiq etdi.
Edirnenin geri alınmasını təmin edən, gözlənilməz şəkildə ani və gözlənilməz hücuma söykənən əsgəri strategiya anlayışıdır. Rusiyanın Qafqazlardan hücum etməsi üzərinə təşkil etdiyi Sarıkamış Hərəkatında, əmr etdiyi ordu təxribata uğrayaraq böyük itki verdi. [1] 1877-1878dəki 93 Hərbi əsnasında da yerli Ermənilərin Osmanlıya qarşı yayılmacı Rus ordularının yanında vuruşduğunu və cəbhə gerisində üsyanlar çıxartdığını bilən Enver Paşa, Terapiya Nazırı Talat Paşa ilə birlikdə Erməni Tehciri deyə xatırlanacaq qərarı alaraq, Şərq Anadoludakı Ermənilərin Suriya vilayətinə nəql edilmələrinə qərar verdi. Beləliklə Şərq cəbhəsində hər hansı bir düşmən qüvvətinin meydana gəlməməsini təmin etdi.
Döyüşün Osmanlı Dövlətinin uduzması ilə nəticələnməsi və İngilislərin İttihat və Tərəqqi üzvləri haqqında yakalatma əmri çıxarmasından sonra partiyalı yoldaşlarıyla birlikdə bir Alman dənizaltısıyla yurddan ayrıldı, əvvəl Odessaya, oradan da Berlinə getdi; daha sonra Rusiyaya keçdi. Anadoludakı Milli Mübarizə hərəkatına qatılmaq istədisə də qəbul edilmədi. [2] [3]
Enver Paşa Kubbetüs Səhranı ziyarət edərkən (1916)
1920 Sentyabrında Bakıda "Şərq Millətləri" yığıncağına qatıldı və Batamda Türkiyə Şuraları Partiyasını quraraq Türkistanı qurtarma hərəkatını başlatdı. Turan Kağanlığını qurmaq üçün böyük mübarizələrdə oldu və Türkistan Türklərini birləşdirərək Basmacı Üsyanını başlatdı. 4 Avqust 1922də Qurban Bayramı əsnasında Tacikistanda, Belçivan yaxınlarında Agop Melkovian əmrindəki Bolşevik Ruslara qarşı edilən bir vuruşmada mitralyöz güllələriylə şəhid edildi və Çeğen kəndinə basdırıldı. Tacikistandakı məzarı 1996-cı ildə Türkiyəyə gətirildi və ölüm ildönümü olan 4 Avqust 1996da Şişli Abidəsi Azadlıq Təpəsinə dəfn edildi. Mərasimə respublika başçısı, nazirlər və Enver Paşanın nəvələri qatıldılar.
